Het boeddhisme

Boeddhisme is zowel een levensbeschouwing als een religie. Je kunt het boeddhisme ook zien als een ’traditie’, een ‘leer’ of een ‘filosofie’.
Er worden echter geen goden vereert, boeddhisten houden zich vooral bezig met de oorzaak en het opheffen van het lijden.

“Door daadwerkelijk te oefenen kunnen we weten wat Boeddhisme is.” (Suzuki)

De vier edele waarheden

De tweede edele waarheid: Er is een oorzaak van lijden
Het lijden wordt veroorzaakt door verlangen, afkeer of onwetendheid (de drie vergiften). We zijn namelijk nooit echt tevreden met wat we hebben, we willen altijd meer. En als we wel iets hebben, zijn we vaak weer bang om het kwijt te raken.

De derde edele waarheid: Het opheffen van lijden
Dit lijden kan worden gestopt door het verlangen, afkeer of onwetendheid te stoppen. Het einde van het lijden wordt verlichting genoemd.

De vierde edele waarheid: Er is een pad naar het opheffen van lijden t.w. het achtvoudige pad.
De weg naar verlichting is het pad van het midden te weten het achtvoudige pad.

Het achtvoudige pad

• Het juiste inzicht (begrip van de vier edele waarheden).
• De juiste intentie (het doel is om verlichting te bereiken).
• Het juiste spreken (niet liegen, anderen niet kwetsen, geen tweedracht zaaien).
• De juiste daden (goede daden en hou je aan de vijf voorschriften (zie hieronder).
• Het juiste levensonderhoud.
• De juiste inspanning (doe je best om verlichting te bereiken).
• De juiste aandacht
• De juiste concentratie.

De vijf voorschriften (de regels voor boeddhisten)

• Niet doden.
• Niet stelen.
• Geen seksueel wangedrag.
• Niet liegen.
• Geen alcohol en drugs gebruiken.

Stromingen in het boeddhisme

Er zijn drie hoofd stromingen in het boeddhisme:

• Theravada,
• Mahayana (onder te verdelen in twee belangrijke stromingen: zen en zuiver land).
• Vajrayana (Tibetaans boeddhisme).

Kenmerken van Theravada boeddhisme

• Theravadaboeddhisten geloven dat alleen monniken en nonnen in dit leven verlichting kunnen bereiken.
• Leken houden zich bezig met het verzamelen van goed karma, door de vijf voorschriften te volgen en voedsel te geven aan monniken.
• In het theravada wordt alleen (Gautama) Boeddha vereerd.

Kenmerken Mahayana boeddhisme

• Mahayanaboeddhisten geloven dat iedereen een boeddha-natuur heeft en dus verlichting kan bereiken.
• Mahayana-monniken verbouwen hun zelf hun voedel.
• In het mahayana vereert men behalve de (Gautama) Boeddha ook andere Boeddha’s en bodhisattva’s.

Kenmerken Vajrayana boeddhisme

• Tibetaanse boeddhisten vereren behalve Boeddha’s en bodhisattva’s ook nog goden waar de Tibetanen al in geloofden voordat ze boeddhist werden.

Drie kenmerken van bestaan

• Vergankelijkheid
• Lijden
• Afwezigheid van een permanent/blijvend zelf

De vier Onmetelijkheden

Ze worden ook wel de Brahma-Vihara (de Vormen van Verwijlen bij de Brahma) of de vier Onbegrensde Gevoelens genoemd. De vier onmetelijkheden zijn:

• Metta: Liefdevolle Vriendelijkheid (= iemand het goede toewensen)
• Karuna: Mededogen (=het verlangen dat het lijden ophoudt)
• Mudita: Medevreugde (=het goede blijven zien ondanks het lijden)
• Upekkha: Gelijkmoedigheid (aanwezig blijven, zonder weg te kijken en zonder je er in verliezen)

Bron: o.a. De leerrede van het drievoudige weten (DN i 251)
In deze sutta vragen brahmanen aan de Boeddha wat de weg is naar de vereniging met Brahma. Het pragmatisch antwoord was om het dicht bij huis te zoeken. Zodat je het meteen kunt doen door te verblijven in de vier onmetelijkheden.

Wedergeboorte

De vraag is wat er wedergeboren wordt. Immers volgende de drie kenmerken van bestaan is er geen blijvend zelf. Een antwoord tref je in de vergelijking met het biljartspel. “De moderne vergelijking is ontleend aan het biljartspel. Wanneer de ene bal de andere recht raakt, blijft de eerste liggen en gaat de tweede door. De energie van de eerste bal wordt aan de tweede bal doorgegeven. De eerste bal is totaal inactief geworden, maar de tweede is een “voortzetting” van de eerste.” ( Jan de Breet & Rob Janssen, 2018, Aldus sprak de Boeddha, Asoka, P61). De Breet en Janssen stellen dat er sprake is van “continuïteit en niet van identiteit”.

Verlichting

“Als we traditiegetrouw de weg naar de waarheid volgen en zonder egoïstische ideeën oefenen, zullen we verlichting bereiken in de ware zin van het woord” (Suzuki)

Karma

Karma staat voor oorzaak en gevolg.

Karma & verlichting

We creëren en gaan steeds weer mee in egoïstische gedachten / opvattingen over verlichting. We zijn er vaak door in beslag genomen. En dan ben je eigenlijk op een soort karma-toer. Vanuit deze aanvliegroute is het proberen om verlichting te bereiken ook een karma-toer.

“Volgens Bodhidharma is oefening gebaseerd op de zucht om iets te bereiken nu net een herhaling van je karma” (Suzuki).

“Bodhidarma ontdekte dat het fout was een verheven of diepe gedachte te scheppen en die dan door beoefening van zazen trachten te bereiken.” Immers: Dan doen we niks anders dat wat we altijd al deden. Het lijkt dan wel heel verheven en heilig maar het is dus ook gewoon egocentrisch.

Verlichting, Prajna, Boeddha natuur, Kensho, Satori

“Onze egoïstische opvattingen zijn waanideeën, die onze Boeddha natuur overwoekeren” (Suzuki)

De verlichting van de Boeddha betekent dat hij: 1. de werking van zijn geest zag en hoe de drie vergiften (verlangen, afkeer en onwetendheid) ons gevangen houden in het lijden, en 2) een pad zag naar verandering van deze geest en daardoor het opheffen van dit lijden.

In het Mahayana-boeddhisme is dit weergegeven door het begrip Prajna. Prajna betekent wijsheid (“voorbij alle wijsheid” – hart sutra): inzicht in sunyata (leegte), Sunyatta verwijst naar het ontbreken van een op zichzelf staande onveranderlijke entiteit.

• Sunyata verwijst Boeddha-natuur (eenheidsbewustzijn of ware natuur).
• Kensho betekent het zien in de eigen ware natuur
• Satori is de ervaring van kensho.

De drie draaien van het wiel van de Dharma

De eerste draai
De eerste draai begon met de Boeddha zelf en is bewaard gebleven in de pali canon. Enkele kenmerken zijn:

• De Vier Edele Waarheden en het achtvoudige pad
• Het onderscheid tussen samsara (kringloop van dood en wedergeboorte) en nirvana (bevrijding uit deze kringloop)
• Dit is de basis van het Theravada boeddhisme
• Focus: Individuele bevrijding
  

De ? Draai
De tweede draai werd rond 200 in gang gezet door Nagarjuna. Hij is de grondlegger van “de weg van het midden” (Madhyamika-school). Deze school neemt een groot deel van de oorspronkelijke leer over en bouwt er verder op voort. Enkele kenmerken/leerstellingen:

• Principe van “niet-verwijlen”. Elk standpunt terzijde schuiven (ook van “geest-alleen”)
• Sunyatte (leegte)
• Nirwana en samsara zijn twee kanten van dezelfde werkelijkheid (geen dualiteit tussen nirwana en samsara).
• Madhyamika: non-dualiteit betekent de werkelijkheid zien in haar ‘Zo-heid’ ( zonder namen, concepten)
• De Madhyamika-filosofie vormt een van de pijlers van het mahayana boeddhisme
• Boddhisattva ideaal: alle levende wezens bevrijden

De ? draai
De derde draai ontstond met de Yogacara-school. Enkele kenmerken/leerstellingen:

• Principe: “geest-alleen” school
• Alle wezens zijn Boeddha Natuur zijn
• De ultieme werkelijkheid (of leegte) is identiek aan het zuiver bewustzijn (of Geest).
• Non-dualiteit betekend de afwezigheid van de dualiteit tussen subject en object.
• Met andere woorden lijden wordt veroorzaakt door het waarnemen van objecten als afzonderlijk bestaande entiteiten buiten ons bewustzijn.